Ένα απόγευμα, η 4χρονη Αναστασία παίζει με τις κούκλες της και την ξαδελφούλα της. Η μητέρα της μπαίνει μέσα στο δωμάτιο και της λέει ότι πρέπει να πάνε στην νονά της, γι΄ αυτό πρέπει να σταματήσει το παιχνίδι και να ετοιμαστεί, κάτι που δεν αρέσει στην Αναστασία. Αντιδράει πεισματικά, αλλά η μητέρα της δεν υποχωρεί. Της παίρνει βίαια τις κούκλες από τα χέρια της και της βάζει τις φωνές. Το ίδιο βράδυ η μικρή Αναστασία ξυπνάει ουρλιάζοντας, τρομαγμένη από ένα όνειρο στο οποίο μια κακιά και μοχθηρή μάγισσα την κυνηγούσε, θέλοντας να την φυλακίσει και να την ψήσει σε ένα μεγάλο καζάνι. Η μητέρα της, ανήσυχη από την ταραχή του παιδιού, την ησυχάζει και την παίρνει στο δωμάτιό της. Την επόμενη μέρα, η μικρή Αναστασία ούτε καν θυμάται ότι είδε κάποιο άσχημο όνειρο που την ξύπνησε.

Tweet

Ίσως όλοι οι γονείς έχουν βρεθεί κάποια στιγμή στην θέση της μητέρας της Αναστασίας. Το παιδί μπορεί να ξυπνήσει το βράδυ πολύ τρομαγμένο από ένα όνειρο, αλλά την άλλη μέρα να μην θυμάται καν το περιστατικό. Γιατί όμως ένα τόσο αθώο πλάσμα, που σίγουρα δεν έχει μέσα στο μυαλό του τις έγνοιες του κόσμου των μεγάλων, να βλέπει εφιάλτες που παραπέμπουν σε αγωνία και άγχος; Τι σημαίνουν αυτοί οι εφιάλτες και πώς μπορούμε να βοηθήσουμε ένα παιδί σε αυτή την κατάσταση;

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Όπως έχει αποδειχτεί από τους ερευνητές, τα παιδιά ονειρεύονται πολύ περισσότερο από τους ενήλικες. Η επιστήμη μάλιστα κατάφερε να αποδείξει ότι ακόμα και τα αγέννητα έμβρυα, μέσα στο φιλόξενο περιβάλλον που βρίσκονται περνούν πολύ χρόνο στο στάδιο του ονειρέματος. Το νεογέννητο μωρό βλέπει όνειρα σε ποσοστό 60 τοις εκατό του χρόνου πού κοιμάται. Όταν θα συμπληρώσει ένα χρόνο ζωής, θα περνάει πεντέμισι ώρες το εικοσιτετράωρο βλέποντας όνειρα, ενώ στα 18 του χρόνια θα έχει φτάσει προοδευτικά στο ποσοστό πού έχουν οι ενήλικες, πού είναι κατά μέσο όρο περίπου το ένα τέταρτο του χρόνου του ύπνου. Όσο πιο μικροί σε ηλικία είμαστε, τόσο περισσότερο ονειρευόμαστε. Γιατί άραγε συμβαίνει κάτι τέτοιο; Για ποιο λόγο είμαστε φτιαγμένοι έτσι; Σε αυτά τα ερωτήματα υπάρχουν πολλές απαντήσεις και υποστηρίζονται διάφορες απόψεις. Όλοι όμως συμφωνούν ότι τα όνειρα είναι τόσο σημαντικά για την ψυχοσωματική ανάπτυξη ενός παιδιού, όσο και το παιχνίδι. Πολλές φορές, τα παιδιά ασχολούνται, με συμβολικό τρόπο μέσα από το παιχνίδι τους, στην επεξεργασία διαφόρων προβλημάτων και με την κατανόηση του κόσμου γύρω τους. Παίζοντας τους πατεράδες και τις μανάδες, τους κλέφτες και τους αστυνόμους, τις νεράιδες και τα ζώα, τα παιδιά φαντάζονται καταστάσεις και υποδύονται ρόλους, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι έμμεσα ασχολούνται με τα προσωπικά τους προβλήματα. Προσπαθούν έτσι να προσαρμόσουν την συμπεριφορά τους στην εξουσία των πατεράδων τους, στην έλλειψη της αγάπης από την πλευρά των μανάδων τους, στην ζήλια τους για τα μικρότερα αδελφάκια.

Το παιχνίδι δεν είναι τίποτα άλλο από μια συμβολική αναπαράσταση. Το ίδιο είναι και τα όνειρα. Πρόσφατα, είδαμε και ακούσαμε για παιδιά που γνώρισαν την φρίκη του τρομοκρατικού χτυπήματος. Στην αρχή πέρασαν μια περίοδο σοκ, αλλά μετά άρχισαν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους με ζωγραφιές και με παιχνίδια. Έπαιζαν το αεροπλάνο που χτυπάει ένα κτίριο που παίρνει φωτιά και καταρρέει. Το παιχνίδι έχει διπλό αποτέλεσμα: Τα εγκλιματίσει και τα προσαρμόζει με την κατάσταση και μετά φέρνει την κατάσταση κάτω από το δικό τους προσωπικό έλεγχο, πράγμα που μπορούσαν να κάνουν μια και αυτά έφτιαχναν το παιχνίδι.  Μήπως δεν συμβαίνει το ίδιο και στα όνειρα; Σε ένα συμβολικό επίπεδο, το παιδί έρχεται σε επαφή με ένα πρόβλημα, το επεξεργάζεται και το τακτοποιεί μέσα στον νου του. Τα παιδικά όνειρα, όπως υποστηρίζει η εκπαιδευτικός και αναλύτρια ονείρων Μπρέντα Μάλον, είναι περισσότερο για τα παιδιά μια διαδικασία αναγνώρισης και κατανόησης του κόσμου μέσα στο οποίο βρίσκονται.

ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ

Στην πραγματικότητα, οι τύποι των ονείρων που έχουν τα παιδιά γενικά ακολουθούν μια αναπτυσσόμενη και εξελισσόμενη πορεία με τον ίδιο τρόπο που αναπτύσσονται, για παράδειγμα, ο βαθμός κατανόησης, ο σωματικός τους συντονισμός ή οι διάφορες δεξιότητες τους. Έτσι, τα μικρά παιδιά θα ονειρεύονται ένα κόσμο που τους παρουσιάζεται με φιγούρες που αντιπροσωπεύουν την οικογένεια και δραστηριότητες όπως τα ψώνια, το παιχνίδι ή τα πάρτυ- καταστάσεις δηλαδή που τα αγγίζουν άμεσα. Ένα μεγαλύτερο παιδί θα ονειρευτεί τις σχέσεις του με τον εξωτερικό κόσμο – οτιδήποτε από κάτι που άκουσαν ή διάβασαν ή έζησαν στο σχολείο. Έτσι, όπως είναι φυσικό να περιμένει κανείς, πράγματι τα όνειρά τους θα καθρεπτίζουν αυτές τις επιρροές που δέχονται ανάλογα τον βαθμό της κατανόησης τους και της ανταπόκρισής τους σε αυτά τα εξωτερικά ερεθίσματα. Μπορούμε να καταλάβουμε από ένα όνειρο την ηλικία και τον βαθμό ωρίμανσης ενός παιδιού. Ένα τρίχρονο αγόρι μπορεί να ονειρευτεί το αρκουδάκι του για παράδειγμα, ενώ το όνειρο ενός 12χρονου μπορεί να έχει αιτία μια διένεξη του απιδιού με τον δάσκαλό του. Όσο μεγαλύτερο είναι ένα παιδί, τόσο πιο σύνθετα γίνονται τα όνειρα, μια και ο κόσμος τους και η αντίληψή τους μεγαλώνει. Αυτή η πορεία σημαίνει ότι οι σχέσεις τους γίνονται πιο πολύπλοκες και ο τρόπος που έχει αναπτυχθεί η αντίληψή τους βαθαίνει και ωριμάζει συνεχώς.

ΦΑΝΤΑΣΙΑ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

Ζητείστε από ένα παιδί να σας διηγηθεί ένα όνειρο που θυμάται. Οι πιθανότητες είναι ότι θα σας περιγράψει μια ιστορία γεμάτη δράση και εξωτικά σκηνικά, με σοκολατένιους πύργους και μάγισσες που πετάνε, μια ιστορία όπου οι καλοί θριαμβεύουν πάνω στους κακούς. Ή θα είναι ένας τρομακτικός εφιάλτης, με τέρατα που θυμίζουν φιγούρες των κόμικς και έχουν υπεράνθρωπες δυνάμεις, τέρατα που κυνηγούν ανελέητα το θύμα τους. Φαίνεται φυσικό τα παιδικά όνειρα να έχουν τέτοιο περιεχόμενο. Είναι όμως έτσι; Μήπως αυτές οι έντονες εικόνες δεν έχουν τίποτα στην πραγματικότητα να κάνουν με τα όνειρα και είναι απλώς δημιουργήματα της ζωντανής δημιουργικής φαντασίας των παιδιών; Για τα παιδιά, η εξωτερική πραγματικότητα είναι το ίδιο αινιγματική και περιπετειώδης, όσο και ο ονειρικός κόσμος, και ίσως ακόμα περισσότερο. Κάποιοι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η έρευνα για τα παιδικά όνειρα έχει περιορισμένη χρησιμότητα. Αν και ένα όνειρο με δράκους, μάγισσες και τέρατα φαίνεται να ξεπηδάει από τον φανταστικό κόσμο των παιδιών, δεν είναι όλα τα όνειρα τους γεμάτα με τόσο δραματικές λεπτομέρειες. Ένας διάσημος ερευνητής των ονείρων, ο δρ. Κίμμινγκς, από την δεκαετία του 1920 ακόμα, ανακάλυψε ότι τα παιδιά μέχρι 7 ετών πολύ συχνά μπερδεύουν την πραγματικότητα με το όνειρο. Έτσι, αν ονειρευτούν ότι έχασαν ένα παιχνίδι, μπορεί να σηκωθούν και αμέσως να αρχίσουν να ψάχνουν για αυτό. Μπορεί να ονειρευτούν ότι κάποιος από τους δυό γονείς έφυγε μακριά τους και να ξυπνήσουν πανικόβλητα , τρομαγμένα μέχρι να καταλάβουν ότι αυτό δεν συνέβη στ΄ αλήθεια.

Ακόμα πιο ενδιαφέρουσα ήταν μια έρευνα, κάτω από κλινικές συνθήκες, που έγινε στα εργαστήρια ύπνου του πανεπιστημίου του Στάνφορντ, το 1958, όπου ξυπνούσαν ένα νεαρό αγόρι λίγο μετά που άρχιζε η γρήγορη κίνηση των ματιών, η περίοδος REM, αδιαμφισβήτητο σημάδι ότι το παιδί ονειρεύεται. ¨Όταν το ρωτούσαν τι όνειρο έβλεπε, το παιδί απαντούσε ότι δεν είδε κανένα όνειρο. Αν και αυτό επαναλήφθηκε αρκετές φορές μέσα στις επόμενες μέρες, η απάντηση ήταν πάντα η ίδια. Ενώ υπήρχαν σίγουρες ενδείξεις ότι ονειρευόταν, εκείνο ποτέ δεν το παραδεχόταν. Αυτό προβλημάτισε την ερευνήτρια και αποφάσισε να δοκιμάσει μια διαφορετική προσέγγιση. Την επόμενη φορά που ξύπνησαν το αγόρι, αντί να το ρωτήσει τι όνειρο έβλεπε, το ρώτησε : ¨ Τι έκανες μόλις τώρα; Πού ήσουν; ¨ Το παιδί αμέσως απάντησε ¨ Α, ήμουνα στην πίσω αυλή και έπαιζα με μια σαμπρέλα…¨. Για εκείνο, ήταν δύσκολο να ξεχωρίσει την διαφορά μεταξύ μιας ονειρικής εμπειρίας και της πραγματικότητας γιατί απλούστατα και τα δυό είναι, σε τελική ανάλυση, εσωτερικές εμπειρίες.

ΠΑΙΔΙΚΟΙ ΕΦΙΑΛΤΕΣ

Μια έρευνα έδειξε ότι το ένα τέταρτο των ονείρων που βλέπουν τα παιδιά είναι τρομακτικά, έως εφιαλτικά. Η πιο συνηθισμένες απειλητικές φιγούρες είναι ένας ηλικιωμένος άντρας, που μάλλον αντιπροσωπεύει την πατρική φιγούρα, και η κακιά μάγισσα, που ιδίως στα όνειρα των κοριτσιών, αντιπροσωπεύει την μητέρα. Φυσικά όμως, στα μάτια ενός παιδιού, ακόμα και η φιγούρα του Μίκυ Μάους ή του Μπάγκς Μπάνυ μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το υποσυνείδητο για να εκφράσει μια απειλή. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι τα εφιαλτικά όνειρα είναι πολύ συχνά όταν το παιδί είναι αγχωμένο, ανήσυχο ή νιώθει ανασφαλές. Επαναλαμβανόμενα όνειρα μπορεί να δείχνουν μια βασική υποβόσκουσα ανασφάλεια, ίσως στο σχολικό περιβάλλον για παράδειγμα. Οι εφιάλτες είναι πιο συχνοί σε παιδιά που αποχωρίζονται τις μητέρες τους, ιδιαίτερα αν πρέπει να πάνε π.χ. στο νοσοκομείο, μακριά από το σπίτι τους και το δικό τους κρεβάτι. Όσο μεγαλύτερο είναι το διάστημα αποχωρισμού, τόσο πιθανότερο είναι να εμφανιστεί κάποιος εφιάλτης που θα ταράξει τον ύπνο του παιδιού. Ανησυχητικά όνειρα θα εμφανιστούν σε ηλικία από 4 έως 6 ετών, αν και κάποιες έρευνες έχουν δείξει ότι τουλάχιστον το ένα τρίτο των παιδιών από 6 έως 12 ετών θα δει τουλάχιστον μία φορά ένα εφιάλτη, ο οποίος θα περιστρέφεται γύρω από χαρακτήρες που καθρεπτίζουν καθαρά τους καλούς και τους κακούς που μάχονται μεταξύ τους. Συνήθως ο εφιάλτης θα αρχίσει να παίζει ένα ρόλο στην νυχτερινή ζωή του παιδιού κοντά στα 4 του χρόνια. Ίσως αυτό συμβαίνει διότι σε αυτή την ηλικία το παιδί αρχίζει να ανακαλύπτει ότι ο κόσμος δεν είναι τόσο σίγουρος, ούτε τόσο ασφαλής, όσο νόμιζε στα πρώτα χρόνια της ζωής του.

Οι εφιάλτες αυτοί διαφέρουν από των ενηλίκων όχι μόνο ως προς το περιεχόμενό τους, αλλά και ως προς την έντασή τους. Κάποιες φορές, το τρομαγμένο παιδί, θα αρχίσει να ουρλιάζει και να φωνάζει την μητέρα του χωρίς καν να ξυπνήσει. Το όνειρο γίνεται ένα μέσον πού, όπως στην περίπτωση της τετράχρονης Αναστασίας που αναφέραμε στην αρχή, χρησιμοποιείται για να προκαλέσει την προσοχή της μητέρας και να κερδίσει την αγκαλιά και την θαλπωρή της. Αντίθετα από τους ενήλικες, εδώ το όνειρο όχι μόνο έδειξε ότι το παιδί βίωσε μια έντονη συναισθηματική αναταραχή, ίσως από ένα καθημερινό καβγαδάκι, αλλά το βοήθησε κιόλας να το ξεπεράσει και να αποκαταστήσει την απρόσκοπτη επικοινωνία με την μητέρα του. Το εφιαλτικό όνειρο μπορεί να είναι και ένας τρόπος να εκφραστεί το άγχος ενός παιδιού, που δεν μπορεί να το εκφράσει μέσα από την γλώσσα. Είναι σημαντικό για τους γονείς να μην αγνοήσουν, να κοροϊδέψουν ή να υποτιμήσουν τα σημάδια που τους στέλνει ο ψυχισμός του παιδιού τους. Από την άλλη πλευρά βέβαια, όπως ήδη έχουμε τονίσει, θα είναι λάθος να πανικοβληθούν ή να υπερτιμήσουν κάτι που είναι τόσο φυσιολογικό, όσο ένα τρομακτικό όνειρο. Πολλές φορές ένας εφιάλτης μπορεί να έχει μια πολύ απλή αιτία. Οι παιδίατροι γνωρίζουν ότι ένα απλό κρύωμα με βουλωμένη μύτη μπορεί να προκαλέσει κάποια άσχημα όνειρα, ιδίως με σκηνές πνιγμού ή ασφυξίας.

ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Όσο και αν οι γνώμες και οι θεωρίες διαφέρουν, οι ειδικοί συμφωνούν σε ένα πράγμα: Είτε είναι απλά έκφραση ανησυχίας και άγχους του παιδιού, είτε αποκαλύπτουν κάποιο βαθύτερο πρόβλημα, είναι απαραίτητο και πολύ καθησυχαστικό για το παιδί να συζητήσει τους φόβους του μαζί σας. Είναι σημαντικό να μην απορρίψετε τα άσχημα όνειρά του ή να το κάνετε να αισθανθεί ένοχο για αυτά, με οποιοδήποτε τρόπο. Προσπαθήστε να βρείτε τι είναι αυτό που το ανησυχεί. Ίσως να είναι ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει στο σχολείο ή μια σύγκρουση με ένα φίλο του που δεν έχει λυθεί. Προσπαθήστε επίσης να ανακαλύψετε μήπως το περιβάλλον στην οικογένεια παίζει κάποιο ρόλο. Σίγουρα ένα μεγάλο σημαντικό γεγονός που επιδρά άμεσα στην ζωή ενός παιδιού, όπως ένας χωρισμός με τους γονείς, ένα διαζύγιο ή μια εγκυμοσύνη της μαμάς, μπορεί να το επηρεάσει αρνητικά, όμως ακόμα και μικρά πράγματα, όπως μια διαφωνία ή ένα καβγαδάκι θα επηρεάσει στον ίδιο βαθμό ένα ευαίσθητο παιδί. Θυμηθείτε επίσης ότι ένα όνειρο πολύ συχνά έχει αιτία κάποιο περιστατικό που συνέβη τις τελευταίες εικοσιτέσσερις ώρες, οπότε αν το παιδί σας δει ένα εφιάλτη, ίσως αξίζει να εξερευνήστε μαζί τι συνέβη την προηγούμενη ημέρα.

ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ ΑΝ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΑΣ ΞΥΠΝΗΣΕΙ ΑΠΟ ΕΝΑ ΕΦΙΑΛΤΗ

Τη νύχτα: Οι ειδικοί συμφωνούν ότι το πρώτο πράγμα που χρειάζονται είναι ασφάλεια και διαβεβαίωση ότι όλα είναι εντάξει. Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό είναι μια ζεστή αγκαλιά γεμάτη θαλπωρή, και όχι η συζήτηση. Αφήστε το να μιλήσει λίγο για το όνειρό του αν θέλει, αλλά μην το πιέσετε γι΄ αυτό αν δεν το θέλει το ίδιο. Προσπαθήστε να του εξηγήσετε ότι το όνειρο είναι απλά μια ιστορία που έφτιαξαν μέσα στο μυαλό τους την ώρα που κοιμόντουσαν. Ένα πραγματικά ανήσυχο παιδί ίσως να χρειάζεται να έρθει- για λίγο όμως- μέσα στην δικιά σας κρεβατοκάμαρα, μόνο και μόνο για να δει ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει και όλα είναι όπως τα γνωρίζει. Αν το παιδί δεν ησυχάζει, μιλήστε του για κάτι στις ζωές σας που ελπίζετε ή περιμένετε, όπως ένα πάρτυ, μια επίσκεψη στο χωριό ή σε φίλους, οτιδήποτε που θα τραβήξει την προσοχή του μακριά από το άσχημο όνειρο. Από την στιγμή που ησυχάζει, μείνετε μαζί του μέχρι να νυστάξει ξανά και δεν θα φοβάται να μείνει μόνο του. Αν νυστάζει αλλά δεν έχει αποκοιμηθεί ακόμα όταν φύγετε από δίπλα του, πείτε του ότι θα πάτε στο δωμάτιό σας- μην εξαφανιστείτε ξαφνικά, ιδιαίτερα αν νομίζετε ότι αυτό θα τα αναστατώσει ξανά.

Προσπαθήστε να αποφύγετε να καλέσετε το παιδί στο κρεβάτι σας. Μπορείτε να καταφύγετε σε αυτή την τακτική μόνο σαν τελευταίο μέτρο, για να ησυχάσετε ένα ιδιαίτερα ανήσυχο παιδί. Οι έρευνες πάντως έχουν δείξει ότι ένα παιδί που κοιμάται στο ίδιο κρεβάτι ή πολύ κοντά στο δωμάτιο με τους γονείς του, έχει λιγότερα ανησυχητικά όνειρα, όμως δεν είναι σωστό για την ανάπτυξη του παιδιού να γίνεται συχνά αυτό. Φυσικά ο σκοπός είναι να ησυχάσετε το παιδί ώστε να το ξαναπάρει ο ύπνος. Έτσι, προσπαθήστε να περιορίσετε την συζήτηση για το άσχημο όνειρο στο ελάχιστο. Αφήστε την συζήτηση για την επόμενη μέρα, που το παιδί έχει συναισθηματικά απομακρυνθεί από τον εφιάλτη που το τάραξε.

Την επόμενη μέρα:

Μην εκπλαγείτε αν το παιδί σας κυριολεκτικά δεν θυμάται τίποτα από την τραυματική εμπειρία της νύχτας. Πολύ συχνά, η ζεστή αγκαλιά σβήνει και κάθε άσχημη ανάμνηση της νυχτερινής περιπέτειας από το μυαλό του παιδιού, ιδιαίτερα σε πολύ μικρές ηλικίες. Αν το θυμάται, προκαλέστε μια ελαφριά συζήτηση, τονίζοντας πάλι ότι το όνειρο δεν ήταν αληθινό και ότι δεν έχει τίποτα να φοβηθεί. Μην επιβάλλετε την συζήτηση. Αν σας πει ότι δεν θέλει να μιλήσει γι΄ αυτό, είναι σημαντικό να το σεβαστείτε.

Ακούστε προσεκτικά αυτό που έχει να σας πει. Μήπως αυτό που σας λέει σας θυμίζει κάτι; Μήπως υπάρχει καμιά εξουσιαστική φιγούρα που κυριαρχούσε στο όνειρο, που να μπορείτε να την συνδέσετε με κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο ( γονέα, δάσκαλο κλπ.) που μπορεί να έχει καταπιέσει το παιδί; Μήπως το όνειρο περιστρεφόταν γύρω από το συναίσθημα ότι το παιδί αργεί στο σχολείο ή ότι κανείς δεν του εξηγεί τι γίνεται;

Συζητείστε μαζί τα γεγονότα της προηγούμενης ημέρας. Βοηθείστε το παιδί να καταλάβει το όνειρό του. Αν διαπιστώσετε ότι αφορμή για το άσχημο όνειρο ήταν κάτι που είδε στην τηλεόραση ή άκουσε από κάπου, βοηθείστε το να καταλάβει ότι το όνειρο συνδέεται με αυτό, με έναν τρόπο απλό ώστε να το κατανοήσει. Πολλές φορές είναι καλύτερα, αν το άσχημο όνειρο ήταν για μόνο μια φορά, να το προσπεράσετε και εσείς, χωρίς να το κάνετε θέμα ή να του δώσετε υπερβολική σημασία. Αν όμως το παιδί υποφέρει συχνά από εφιάλτες, ιδιαίτερα μάλιστα αν περιστρέφονται γύρω από ένα συγκεκριμένο μοτίβο που να δείχνει ότι το παιδί βασανίζεται από κάτι, είναι σημαντικό να ζητήσετε την γνώμη ενός παιδοψυχολόγου. Ίσως υπάρχει κάτι στον ψυχισμό του παιδιού που το αναστατώνει και χρειάζεται να ερευνηθούν οι αιτίες γι΄ αυτό και να αντιμετωπιστεί κατάλληλα.

Άγγελος Βιαννίτης – Ψυχολόγος – Κλινικός Υπνοθεραπευτής Για προσωπικά ραντεβού Ανάλυσης Ονείρων, Θεραπευτικής αναδρομής και Θεραπευτικής Ύπνωσης